Onroerend Goed en Wonen : 02 Oktober 2003 Calamiteit en ramp. Wie is de baas.
EDAM - Dijkdoorbraak bij Wilnis, scheuren in veendijken, verontreinigd water door grote cacaobrand. Recente calamiteiten genoeg, waarbij water de hoofdrol speelt. Reden voor het Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier burgemeesters en andere betrokken bestuurders uit te nodigen voor het symposium 'Laat water zich (be)sturen?'. Gezien de grote belangstelling, door de recente calamiteiten en het daaruit volgende bestuurlijke vraagstuk 'wie is wanneer bevoegd', heeft dit symposium van 29 september jl. in een behoefte voorzien.
Wie is verantwoordelijk?
De vraag wie uiteindelijke verantwoordelijk is bij een calamiteit of ramp werd weliswaar niet eensluidend beantwoord, maar riep wel op tot een vervolg. Door de dagvoorzitter Victor Deconinck werd met de zaal gediscussieerd over deze hete hangijzers, waar sprekers als dijkgraaf De Vries, commissaris van de koningin Borghouts, professor Rosenthal en calamiteitenexpert Rood, eerder hun mening over hadden geëtaleerd.
Waterbeheerder leidend bij calamiteit
Dijkgraaf drs. J.M.de Vries was stellig in haar mening dat bij een waterstaatkundige calamiteit de waterbeheerder in eerste instantie het leidend gezag is. Groeit de calamiteit uit tot een ramp, dan heeft de burgemeester het voor het zeggen. Een stelligheid die wordt ondersteund door de Wet. De dijkgraaf erkende dat een precieze afgrenzing van het begrip 'calamiteit' en 'ramp' nauwelijks is te geven. De werkelijkheid is weerbarstiger, waar het de bevoegdheden betreft.
Rijke ervaring
Professor dr. Uri Rosenthal van het COT Instituut voor Veiligheids- en Crisesmanagement werd gevraagd te putten uit zijn rijke ervaring op het gebied van rampen en calamiteiten.
Hij deelde de stelling van de dijkgraaf dat het opperbevel bij de aanpak van een ramp bij een burgemeester ligt. De bevoegdheden van burgemeesters en dijkgraven zijn echter niet duidelijk bij watercrises. Wat te doen als de ramp bovenlokaal is? Wie heeft het dan voor het zeggen? Rozenthal haalde de hoge waterstanden van de rivieren in de negentiger jaren aan. De praktijk wees toen uit dat kritieke beslissingen bij de dijkgraaf liggen.
Waterman
Commissaris van de koningin H. Borghouts heeft veel met water. Al was het alleen al vanwege diens sterrenbeeld: Waterman. Borghouts is ondermeer belast met bestuurlijke co”rdinatie. Onbekendheid met elkaars bevoegdheden of tegenstrijdige belangen, kunnen leiden tot onenigheid over de vraag wie op welk moment welke bevoegdheden mag uitvoeren. Borghouts deelde de mening van de dijkgraaf dat de Wet aangeeft dat bij een watercalamiteit de dijkgraaf en bij een (dreigende) ramp de burgemeester beslissingsbevoegd is. Over de vraag wie de bevoegdheid heeft in het grijze gebied tussen ramp en incident is Borghouts duidelijk. De burgemeester bepaalt of er sprake is van ramp of een dreiging. Deze neemt niet de bevoegdheden van de dijkgraaf over maar heeft wel een doorslaggevende stem. Ook wat de verantwoordelijkheid achteraf betreft.
Hoe verder?
Commissaris Borghouts was van mening dat het uitgangspunt bij een calamiteit natuurlijk samenwerken is. De dijkgraaf had al uitgesproken dat dit symposium ook bedoeld is elkaar beter te leren kennen. Een goede verstandhouding vormt immers de basis voor een solide samenwerking. Borghouts raadt alle partijen aan in geval van onduidelijk of onenigheid, de commissaris van de Koningin te bellen. Tevens nodigt Borghouts binnenkort de gemeenten en het hoogheemraadschap uit met elkaar in alle rust over dit onderwerp nog eens van gedachte te wisselen.
'Buitengewoon wonderlijk'
Professor Rosenthal kwam in zijn speech tot een drietal verbeterpunten. Er komt steeds meer druk om de bestuurlijke drukte te verminderen. Het lokaal gezag (gemeente) is een primair gezag en bemoeienis uit Den Haag is uit den boze. Het derde punt van aandacht is verscherping van controle en toezicht door de provincie. Rosenthal vond de suggestie het waterschap op te heffen, in deze tijd van groeiende problemen met water ' buitengewoon wonderlijk' en 'ontdaan van enig historisch besef'.
Rosenthal relativeerde de begrippen ramp en incident. Om deze te verduidelijken haalde hij het voorbeeld aan van een denkbeeldige commissaris van de Koningin die een beker met vervuilt water drinkt. Voor sommigen wordt het afgedaan als een incident, voor anderen betekent dit een nationale ramp.
Oefening en kennis
Borghouts was van mening dat er tussen de overheden te weinig (multidisciplinair) wordt geoefend. Dijkgraaf De Vries sloot zich hierbij aan en memoreerde het belang van (rampen)oefeningen en goede communicatie. 'Overheden moeten duidelijk onderling communiceren en als één man naar buiten treden, de burgers tegemoet. Het vertrouwen van de burgers wordt bij een calamiteit al op de proef gesteld en ernstige beschadiging van dat vertrouwen ligt dan op de loer. Het is wettelijk geregeld dat het hoogheemraadschap met de gemeenten een calamiteitenplan hebben en samen oefenen.'
Risicokaart
Kees Rood, co”rdinator Calamiteitenbestrijding van het hoogheemraadschap, maakte van het symposium gebruik om het calamiteitenplan, dat een maand geleden naar de gemeenten is gestuurd, nog even onder de aandacht te brengen. Een plan overigens dat zonder oefening en opleiding niet werkt. Rood benoemde in zijn uitleg de risicoprofielen: wat is een calamiteit, wat wil je eraan doen, hoe organiseer je dat en hoe stem je dat af? Het doel daarbij is een calamitiet indammen, zodat het geen ramp wordt. Rood wees nog op de risicokaart van de provincie, waarop alle gevaren in de de provincie (opslag chemicaliën, vuurwerkopslag, gasvoorraad etc.) staan. Hierop vindt de burger en de overheid informatie over het gevaar bij een ramp of bijna ramp.
Water dat ons stuurt
Tenslotte merkte professor Rosenthal nog op dat de moderne mens het water heeft gestuurd, gekanaliseerd en gekeerd. 'Het besef groeit dat we terug moeten naar evenwicht tussen 'besturing van het water en het water dat ons stuurt'. Het evenwicht tussen water enerzijds en wonen en werken anderzijds, is nog niet bereikt.' (Bron: Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier)
