Algemeen : 31 juli 2000 Middenstander in de tang door krappe arbeidsmarkt
Dat de klant koning is, weet de winkelier sinds mensenheugenis; zijn nering is erop gefundeerd. Door de eeuwen heen heeft hij zich in stilte keizer boven de koning kunnen wanen; vorsten onder elkaar koper en verkoper kwamen tot zaken of niet, maar doorgaans in een sfeer van fatsoen en wederzijds respect. Men erkende eenieders belang.Sinds het begin van de jaren tachtig is dat beeld sterk aan verandering onderhevig, zij het in geleidelijkheid. De klant is nog steeds koning, maar dan één met een voortdurend grilliger geworden kooppatroon en, gekoppeld daaraan, een andere benadering van het winkelpersoneel. Koning Klant is trekjes gaan vertonen van de absolute monarch; de winkelier werd langzaam tot horige, tot lijfeigene. Op zijn of haar incasseringsvermogen werd een steeds groter beroep gedaan.
Dat de samenleving kan worden gekenmerkt door tijden van schaarste en perioden van overvloed is zo oud als de economie zelf. Dat tijden van werkloosheid worden afgewisseld door jaren van krapte op de arbeidsmarkt eveneens. Het is echter alweer enige decennia geleden dat bedrijven grote moeite hadden aan voldoende personeel te komen. De huidige periode is er weer een. Steeds openlijker proberen ondernemingen aan de broodnodige arbeidskrachten te komen. Steeds inventiever worden de wervingscampagnes.
Maar het is voor het eerst dat beide fenomenen over elkaar heen vallen: een moeilijke, soms nauwelijks hanteerbare klant, en een schrijnend tekort aan personeel. Het is deze tang waarin de middenstand in Nederland momenteel wordt genomen. De kleine, veelal onafhankelijke winkels die net iets groter zijn dan een eenmans- of vrouwsbedrijf en die hoe langer hoe meer moeite hebben om aan personeel te komen of het aanwezige vast te houden. Het is allang geen geheim meer dat winkeliers elkaar werknemers aftroggelen. Even de straat over, kort smoezen, een bod boven het bestaande salaris en er loopt weer een werknemer over naar de concurrent.
Daarbovenop wordt de winkelstand in een krappe arbeidsmarkt relatief minder aantrekkelijk voor werkzoekenden. De geldbuidel trekken is allicht niet voldoende meer. De lange openingstijden, het werken op zaterdag en deels op zondagen en de koopavonden vergen van winkelpersoneel wel het een en ander, zeker als dat in het werk met de zo verwend geraakte klant te maken krijgt. De zorgen die dit alles voor de middenstandereigenaar met zich meebrengt, laten zich raden. Hij kan er echter zijn dagelijkse humeur niet door laten bepalen, op straffe van het weglopen van de klant. Die moet immers met steeds meer egards tegemoet getreden worden om de handel gaande te houden... Die laatste ontwikkeling zal waarschijnlijk niet omkeerbaar zijn. Het is een maatschappelijke beweging waarin de betrokkenen zich zullen moeten schikken. Bovendien groeien partijen samen op; er treedt een nieuwe generatie winkeliers aan die alweer meer vertrouwd is met veranderd koopgedrag dan de vertrekkende generatie.
De arbeidsmarktarm van de tang wordt door de tijd op een andere manier ontkracht. Economische wetmatigheden zullen de scheefgegroeide verhoudingen weer in het gareel trekken. Grote schaarste op de arbeidsmarkt wordt zolang het heil tenminste niet gezocht wordt in het van elders halen van goedkoop personeel vroeg of laat gecorrigeerd via een oplopende inflatie of een recessie. In beide gevallen leggen de zwakste schakels in de middenstand het loodje. Een nieuw evenwicht is het resultaat in een ondernemingswereld, die er dan anders uitziet. Het kleinbedrijf kan aanzienlijk zijn uitgedund, waarbij alleen de allercreatiefste overeind bleven.
Aan alles komt een eind, ook aan de wurggreep waarin veel winkeliers zich momenteel zullen voelen. Het is een schrale troost dat de harde hand van economische wetmatigheden een deel van die oplossing voor zijn rekening neemt. Maar daarmee is de kous niet af. De boemerang komt uiteindelijk terug bij de consument. Het aanbod verschraalt zienderogen, de eenvormigheid in winkelgebieden neemt toe, het verrassingseffect van de aanwezigheid van bijzondere winkeltjes schrompelt in. Het nieuwe evenwicht vertoont veel trekken van een verliestoestand.(FD)
